Od X w. do Polski Jagiellonów

  •   W wiekach XII–XIV : Gród obronny przekształcał się w coraz znaczniejszy ośrodek przemysłowo-handlowy. Do szybszego rozwoju Lublina przyczyniły się wówczas korzyści, jakie czerpano z międzynarodowego handlu, ponieważ miasto znalazło się na trasie ważnego szlaku handlowego, wiodącego znad Morza Czarnego do Europy Zachodniej i nad Bałtyk przez Włodzimierz, Lwów, Chełm, Kazimierz Dolny – skąd rozchodził się w kierunku Gdańska oraz na Śląsk.
  •    Ludność żydowska:   Z 1316 roku pochodzą pierwsze wzmianki o ludności żydowskiej zamieszkującej na stałe Lublin. W roku 1334 król Kazimierz Wielki rozszerzył na całe Królestwo Polskie postanowienia statutu kaliskiego księcia Bolesława Pobożnego odnośnie do Żydów. Gminy żydowskie uzyskały m.in. wyjęcie spod jurysdykcji prawa niemieckiego i bezpośrednio podlegały sądom królewskim. Lubelska diaspora żydowska zamieszkiwała w owym czasie wyznaczony rewir na przedmieściach miasta, zwany Piaskami Żydowskimi. Prawdopodobnie w 1336 lub 1396 roku powstała samodzielna gmina żydowska, skupiająca w tamtym czasie kilkudziesięciu Żydów. W tym samym czasie Kazimierz Wielki nadał przywilej pozwalający na osiedlanie się Żydom na stoku wzgórza zamkowego, zwanym Podzamczem. Wkrótce na jej terenie rozwinęła się odrębna dzielnica żydowska.z20955076V,Rycina-z-dziela-Brauna-i-Hogenberga-z-1618-r--prze
  •   Najazdy ze wschodu:  Do końca XIV w. Lublin był centralnym ośrodkiem wschodniego pogranicza państw piastowskich, a później odnowionej Polski. Powodowało to częste najazdy Litwinów, Jaćwingów, Rusinów i Tatarów. W czasie I najazdu mongolskiego na Polskę Lublin był pierwszym znaczącym spustoszonym grodem (w styczniu lub lutym 1241 roku). Opis walk w Roczniku Kapituły Krakowskiej z 1244 r. wspomina o pożarze lubelskich kościołów, tak więc musiało być ich wówczas co najmniej dwa. W 1255 roku miasto zdobył i spalił władca litewski Mendog.Na przełomie stycznia i lutego 1341 roku, po nieudanej próbie sforsowania Wisły siły tatarskie wraz z posiłkami ruskimi, które prowadził Dymitr Detko, wycofały się w kierunku Lublina. Najeźdźcy rozlali się po ziemi lubelskiej, grabiąc i mordując. Oblegli także gród lubelski i puścili z dymem stojące obok niego nieufortyfikowane miasto. Mimo że gród miał wówczas tylko drewniane umocnienia, załoga wraz z chroniącymi się w grodzie mieszczanami wytrzymała oblężenie, które trwało od 8 do 12 dni.
  • Przyczyna odstąpienia Tatarów od Lublina (istnieją dwie hipotezy):        Według pierwszej Kazimierz Wielki stoczył bitwę z Tatarami we wsi nieopodal Lublina na prawym brzegu Bystrzycy, rozbijając ich główne siły. Od legendarnej bitwy miała się wziąć późniejsza nazwa wsi, a następnie dzielnicy Lublina, Tatary. Druga mówi o odstąpieniu Tatarów od Lublina po śmierci ich dowódcy, który miał zginąć od strzały lubelskiego łucznika. Kampania ruska Kazimierza Wielkiego z lat 1340 i 1341 zakończyła się kompromisem. Przywódca bojarów ruskich Dymitr Detko uznał zwierzchnic6two króla polskiego, przyjmując tytuł namiestnika królewskiego Rusi. Po 1341 roku, gdy Kazimierz Wielki odniósł pod Lublinem zwycięstwo nad Tatarami, w 1342 roku wydał kolejny przywilej lokacyjny, tzw. regulacyjny, na mocy którego miasto otoczono murami.