Władysław Łokietek był synem księcia kujawskiego Kazimierza I oraz potomkiem Bolesława Krzywoustego. Swój przydomek zawdzięczał niskiemu wzrostowi, który – jak podkreślają kronikarze – nie pasował do siły charakteru i ambicji księcia. Urodził się między 3 marca 1260, a 19 stycznia 1261, zmarł 2 marca 1333 w Krakowie. Był ojcem Kazimierza III Wielkiego.
Życiorys
Młody Władysław nie miał łatwego startu. Ponad sto lat rozbicia dzielnicowego doprowadziło do rozdrobnienia państwa między piastowskie książątka. Jemu przypadła niewielka dzielnica brzesko-kujawska.
Zaczynał od skromnej pozycji w życiu politycznym, był lokalnym księciem dzielnicowym o niezbyt szerokich horyzontach politycznych – mówił prof. Grzegorz Myśliwski w audycji Andrzeja Sowy z cyklu „Kronika polska”.
Nie było mu zapewne łatwo ze względu na niewielki, nawet jak na standardy średniowieczne, wzrost. Z tego względu, już za życia, nosił przydomek „Łokietek”. Przyszłemu królowi nie brakowało jednak hartu ducha i zaciętości. Wychowany na dworze krakowskim wuja Bolesława Wstydliwego i zapatrzony w starszego brata Leszka Czarnego, który objął władzę nad Małopolską, sam zapragnął powiększać swoje panowanie.
Scheda po Przemyśle
O władzę zwierzchnią spierał się najpierw ze śląskim Henrykiem Probusem, a później z królem Przemysłem II. Gdy ten drugi zginął z polecenia Brandenburczyków, Łokietek sięgnął po schedę po władcy.
Łokietek opanował Wielkopolskę, którą podzielił się z księciem Henrykiem głogowskim. Było to fatalne posunięcie, które spowodowało, że już nigdy nie lubiano Władysława w Wielkopolsce. Nic dziwnego. Krótkie rządy Łokietka i jego ludzi w dzielnicy zaznaczyły się pasmem hulanek i rozbojów – wyjaśniał prof. Grzegorz Myśliwski.
Panowanie Łokietka w Wielkopolsce nie trwało długo, bo na politycznym horyzoncie pojawił się o wiele silniejszy gracz. Do walki o zwierzchnictwo i tron krakowski włączył się król czeski z dynastii Przemyślidów, Wacław II. Łokietek musiał uciekać z kraju.
Niestety zachowywał się jak mały, dzielnicowy książę z Kujaw. Nie był w stanie zrozumieć, że przez ponad sto lat rozbicia dzielnicowego dokonały się przemiany społeczne i polityczne, co doprowadziło do wydalenia go z kraju – wyjaśniał dr Jan Sałkowski w audycji Andrzeja Sowy z cyklu „Na historycznej wokandzie”.
Sztuka odbijania się od dna
Wacław II rościł sobie prawa do korony krakowskiej na podstawie pokrewieństwa z Gryfiną, żoną zmarłego księcia krakowskiego Leszka Czarnego. Co prawda zwyczaj nie przewidywał dziedziczenia praw po ciotce, jednak Wacław miał dwa mocne argumenty po swojej stronie: złoto i wojsko. W stosunkowo krótkim czasie Wacław podporządkował sobie Małopolskę, Wielkopolskę, Kujawy i Pomorze Gdańskie. Prawdopodobnie zwierzchność narzucił też książętom Mazowieckim. Mając w garści większość ziem polskich, Wacław II koronował się w roku 1300 na króla Polski.
Wygnany i pozbawiony swojej ziemi, Łokietek nie powiedział jeszcze ostatniego słowa. Książę udał się na wygnanie, prawdopodobnie na Węgry. Przez sześć długich lat planował powrót do Polski.
Łokietek prawdopodobnie nie zostałby królem Polski, gdyby nie to, że w 1305 roku Wacław II zmarł, a jego syn Wacław III został zamordowany rok później w Ołomuńcu – podkreślał prof. Grzegorz Myśliwski. – Łokietek jeszcze przed śmiercią Wacława III powrócił z Węgier do Małopolski. Cieszył się poparciem rycerstwa, dzięki temu opanował Małopolskę, Ziemię Sieradzką i Łęczycką, Kujawy i Pomorze Gdańskie. Poza zasięgiem władzy Łokietka pozostał Śląsk i Wielkopolska.
Początkowo panowanie Władysława nie było łatwe. Tym bardziej, że w roku 1308 Krzyżacy zdobyli Gdańsk, a w ciągu następnego roku podbili Pomorze. Polska straciła dostęp do morza, była jednak zbyt słaba, by walczyć z Zakonem. W roku 1314, po śmierci Henryka głogowskiego, Wielkopolska powróciła do Polski. Przyłączenie kolebki państwa polskiego wzmacniało potencjał odrodzonego księstwa polskiego – wyjaśniał prof. Grzegorz Myśliwski.
Problemy z Luksemburczykiem
W odzyskaniu Pomorza Gdańskiego przeszkadzały też niepokoje w Małopolsce. Nieprzychylny Łokietkowi był tamtejszy biskup, Jan Muskata. Chodziło o poparcie udzielone przez duchownego dla starań Jana Luksemburskiego o krakowski tron. Dynastia tego ostatniego przejęła po Przemyślidach czeską koronę i z tego tytułu rościła sobie prawo do polskiej schedy po Wacławach. Choć zagrożenie ze strony Muskaty zostało skutecznie zażegnane przez sędziwego prymasa Jakuba Świnkę, to konflikt wcale nie wygasł. Na czele buntu niemieckiego patrycjatu w Krakowie stanął wójt Albert. Łokietkowi udało się zdusić bunt mieszczan, ceną było jednak porzucenie wysiłków na Pomorzu. Przynajmniej na razie.
Prawdopodobnie to właśnie chęć umocnienia swojej pozycji wobec roszczeń Luksemburczyka spowodowała, że Łokietek rozpoczął starania o koronę u papieża. Poparcie dla tego programu Władysław uzyskał na wiecu rycerstwa i możnowładnych w Sulejowie w 1318 roku. Kolejne dwa lata to okres wytężonej pracy biskupa włocławskiego Gerwarda, który w imieniu księcia prowadził negocjacje z przebywającym w Awinionie papieżem Janem XXII. Po dwóch latach, za cenę podwyższonego świętopietrza, głowa Kościoła katolickiego wyraziła zgodę na koronację.
20 stycznia 1320 Władysław został koronowany w Krakowie (była to pierwsza koronacja w tym mieście) na króla Polski. Po koronacji rządził jeszcze trzynaście lat.
Ciekawostka:
15 sierpnia 2017 roku minęło 700 lat od nadania Lublinowi prawa miejskiego magdeburskiego. 15 sierpnia 1317 r. król Władysław Łokietek wydał akt lokacyjny, który potwierdzał miejskość Lublina. Wyjmował go spod jurysdykcji „wojewodów, kasztelanów i jakichkolwiek sędziów”, zaś mieszkańcy od tej pory podlegali sądownictwu wójta, od którego wyroków mogli się odwoływać do dworu królewskiego.
