Zamek w Lublinie – zamek królewski w Lublinie, pierwotnie zbudowany w XII wieku. wielokrotnie przebudowywany, w latach 1831–1954 wykorzystywany jako więzienie, od 1957 siedziba Muzeum Narodowego w Lublinie.
W XIII wieku do zamku dobudowano romański donżon (wieżę mieszkalno-obronną). XIV-wieczna kaplica Trójcy Świętej, wybudowana jako fundacja Kazimierza Wielkiego, pokryta rusko-bizantyńskimi freskami z 1418, powstałymi na zamówienie Władysława Jagiełły, jest jednym z najcenniejszych zabytków w Polsce.
Historia
Polska przedrozbiorowa
Początki zamku związane są z powstaniem w XII wieku kasztelanii lubelskiej. Za czasów Kazimierza Sprawiedliwego został wzniesiony na wzgórzu gród umocniony drewniano-ziemnym wałem. W 2. połowie XIII lub na początku XIV wieku w obrębie górnej części grodu wybudowano murowaną wieżę obronno-rezydencjonalną (donżon, stołp). Wieża była pierwszym murowanym obiektem zamku.
W XIV wieku za panowania Kazimierza Wielkiego wzniesiono murowany zamek otoczony murem obronnym z bramą od zachodu. Wybudowano pierwszy gotycki pałac dla króla oraz basztę żydowską. Zamek, leżący na królewskim szlaku z Krakowa do Wilna, cieszył się zainteresowaniem i opieką Jagiellonów. Tu pod kuratelą Jana Długosza wychowali się synowie Kazimierza Jagiellończyka.
Około 1520 roku Zygmunt Stary zapoczątkował przebudowę zamku na okazałą renesansową rezydencję królewską, zatrudniając między innymi włoskich mistrzów sprowadzonych z Krakowa. Wybudowano nową bramę z wieżą, czworoboczną basztę, kamienicę Grodzką, podwyższono pałac królewski ozdabiając go attykami.
W 1569 roku w murach zamku obradował sejm, na którym podpisano akt unii polsko-litewskiej – unię lubelską. 19 lipca 1569 na sejmie w Lublinie książę pruski Albrecht Fryderyk Hohenzollern złożył hołd lenny Zygmuntowi II Augustowi, co obecny wówczas Jan Kochanowski opisał w utworze Proporzec albo hołd pruski.
Pomiędzy 1635 a 1642 rokiem pod kierunkiem Jana Cangerle zamek prawdopodobnie wyremontowano. W roku 1648 w zamku kierował działaniami wojennymi król Jan Kazimierz. W latach 1655–1657 zamek zajmowały wojska szwedzkie, węgierskie i moskiewskie, co doprowadziło do jego ogromnych zniszczeń. Ocalały jedynie najstarsze budowle – kaplica i donżon. W 1743 roku starosta Jakub Zamoyski wzniósł nowe budynki kancelarii i archiwum, a w 1773 roku budynek dawnej bramy wjazdowej został przebudowany na cele mieszkalne przez starostę Wincentego Potockiego.
Okres zaborów
W latach 1823–1826, z inicjatywy Stanisława Staszica i według projektu S. Stompfa, wzniesiono na wzgórzu nową budowlę w stylu neogotyku angielskiego, przeznaczoną na więzienie Królestwa Kongresowego. Funkcję więzienia zamek pełnił przez 128 lat. W latach 1831–1915 było tu więzienie carskie, głównie dla uczestników walk o niepodległość, m.in. powstańców styczniowych 1863 roku.
Od 1918
W okresie 1918–1939 obok więźniów kryminalnych odbywali tu karę członkowie ruchu komunistycznego, za przynależność do nielegalnej Komunistycznej Partii Polski. II wojna światowa i okupacja (1939–1944) to okres funkcjonowania niemieckiego więzienia, przez które przeszło 40 tys. osób, głównie członków ruchu oporu. Duża część więzionych zginęła w egzekucjach i obozach śmierci. 22 lipca 1944 roku, przed opuszczeniem Lublina, funkcjonariusze SS dokonali masowego mordu 300 więźniów zamku.
Po wyzwoleniu spod okupacji niemieckiej w sierpniu 1944 roku zorganizowano na zamku polityczne więzienie karno-śledcze, podległe władzom sowieckim, a następnie Urzędowi Bezpieczeństwa Publicznego. W latach 1944–1954 więziono tu około 35 tys. ludzi. Spośród 515 wydanych wyroków śmierci życie straciły 333 osoby.
Po likwidacji więzienia w dniu 13 stycznia 1954 roku więźniów politycznych przewieziono do więzienia w Chełmie, a po przeprowadzeniu prac remontowych zamek przeznaczono na cele kultury. Od 1957 roku jest siedzibą główną Muzeum Narodowego w Lublinie, założonego w 1906 roku.
Zwiedzanie Zamku w Lublinie
Współcześnie w pomieszczeniach lubelskiego zamku swoją siedzibę ma Muzeum Narodowe w Lublinie.
Na zamku dostępne są trzy biletowane atrakcje:
- wystawa muzealna (Muzeum Narodowe w Lublinie),
- kaplica Trójcy Świętej,
- wieża zamkowa z punktem widokowym.
Dziedziniec zamkowy dostępny jest dla wszystkich odwiedzających bez potrzeby zakupu biletu.
Muzeum Zamkowe (Muzeum Narodowe w Lublinie)
Chcąc poznać lepiej historię zamku oraz całego regionu warto wybrać się do mieszczącego się na zamku Muzeum Narodowego w Lublinie. Placówka może pochwalić się licznymi eksponatami podzielonymi na wystawy tematyczne.
Na szczególną uwagę zasługują następujące wystawy i kolekcje:
- Galeria Malarstwa Polskiego – prezentuje najcenniejsze zbiory sztuki polskiej ze szczególnym uwzględnieniem malarstwa XIX i początku XX wieku. Warto zwrócić uwagę na płótna Jana Matejki (“Unia lubelska” i “Przyjęcie Żydów do Polski”), Jacka Malczewskiego, Władysława Podkowińskiego czy Olgi Boznańskiej. Szczególnie urokliwe są słynne “Nasturcje” Stanisława Wyspiańskiego.
- Śladami przeszłości. Najdawniejsze dzieje Ziemi Lubelskiej – zrealizowana w nowoczesny sposób wystawa przedstawia dzieje ziemi lubelskiej od czasów najdawniejszych aż do średniowiecza. Multimedialna ekspozycja wzbogacona o przedmioty z wykopalisk i naturalnej wielkości figury w dawnych strojach, zainteresuje każdego miłośnika archeologii. Zwróćcie uwagę na grób psa z epoki brązu!
- Sztuka Ludowa Regionu Lubelskiego – wystawa prezentuje różne formy artystycznej aktywności mieszkańców lubelszczyzny. Co ciekawe poza dziełami z dawnych epok możemy tu obejrzeć też stosunkowo nowe (okres powojenny) przykłady malarstwa ludowego.
- Numizmatyka – na zamku przechowywane są również bogate zbiory numizmatyczne, na które składają się m.in.: monety (od starożytnych do współczesnych), medale i odznaczenia oraz pieczęcie.
- kolekcja zbroi oraz uzbrojenia.